.
نشست تخصصی"بررسی راهکارها و چالش‌های احیای زاینده‌رود "توسط کنسرسیوم مراکز علمی پژوهشی اصفهان در حوزه محیط زیست به میزبانی دانشگاه پیام نور استان و از طریق فضای مجازی برگزار شد.
این نشست بمنظور انجام مسوولیت اجتماعی مراکز علمی و پژوهشی استان برای رفع دغدغه چندساله شهروندان کلانشهر اصفهان و همزمان با هفته پژوهش با حضور اساتید، متخصصان، نمایندگان صنایع، نمایندگان مجلس و مسوولان برگزار و به پرسش‌های شرکت‌کنندگان پاسخ داده شد.
در نشست تخصصی مذکور مسائلی مانند احیای زاینده‌رود و بررسی راهکارهای عملیاتی حل مسائل این حوضه آبی، مساله شناسی حکمرانی آب در حوضه زاینده‌رود، اثرات زیست محیطی برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، احیای رودخانه زاینده‌رود، واکاوی راهکارهای بهبود هماهنگی بین بخشی و بین منطقه‌ای، روند تغییرات خشکسالی در حوضه زاینده‌رود، ارزش اقتصادی رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی مطرح شد.
استان اصفهان حدود پنج میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و در سال های اخیر با چالش‌های زیست محیطی بسیاری مواجه شده است بطوریکه فرونشست زمین بسیاری از دشت‌های آن را تهدید می‌کند، میزان بارش ها بسیار کاهش یافته است، رودخانه زاینده رود بصورت دوره ای جریان دارد و اصفهان بعنوان آلوده‌ترین کلانشهر کشور شناخته می‌شود.
زاینده‌رود به طول افزون بر ۴۰۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه سرچشمه می‌گیرد و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه که علاوه بر جاذبه تفریحی و فرهنگی، همواره نقشی مؤثر در کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی کشورمان و هستی تالاب گاوخونی داشته در دهه‌های اخیر بدلیل کمبود بارش‌ها، خشکسالی‌های متوالی، تراکم جمعیت و افزایش برداشت در پایین دست بویژه در فصول گرم با خشکی مواجه است.
دکتر محمد رضا جلالی رئیس دانشگاه پیام نور اصفهان نیز در این نشست ضمن گرامی داشت هفته پژوهش و سالروز شهادت استاد مفتح با بیان اینکه اهمیت موضوع آب و این نشست بسیار بالاست اظهار داشت: نشست تخصصی احیای زاینده‌رود با همدلی و عزم بخش‌های مختلف اجرایی، علمی، صنعتی و تعامل استانداری و نمایندگان مجلس اصفهان برگزار شد و ویژگی مهم آن، رویکرد تخصصی و بهره‌گیری از ظرفیت های علمی و پژوهشی دانشگاه‌هاست.
وی با تاکید بر اینکه دانشگاه‌ها باید مشکلات ملی و شهری را حل کنند، افزود: احیای زاینده رود، موضوعی فرا استانی است و ابعاد گوناگون دارد و لازم است نتایج این نشست مورد استفاده همگان قرار گیرد.
دکتر عباس مقتدایی نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به جلساتی که با هیئت دولت پیرامون حل معضل خشکی زاینده‌رود برگزار شده است، اظهار کرد: مکاتبات ما در سطح ملی با شخص رئیس‌جمهور و معاونان آنها انجام شده و امیدواریم جلسات به جاهای خوبی برسد.
وی با تاکید بر اینکه به کمتر از جاری شدن دایمی زاینده‌رود راضی نخواهیم بود، تصریح کرد: این قضیه مبنای قانونی دارد و این مبنا حقابه محیط زیست اصفهان است که باید به طور مستمر جریان داشته باشد که با کوتاه کردن دست آنها که به طور غیرقانونی برداشت می‌کنند، این امر محقق خواهد شد.
عباس مقتدایی افزود: امروز با اضافه برداشت‌ها و دست درازی به حقابه‌های زیست محیطی از حوضه آبریز زاینده رود مواجهیم که بیشتر آنها نیز غیرقانونی است.
مقتدایی ادامه داد: نمایندگان مجلس موضوع آب را به عنوان اصلی‌ترین کار خود در مجلس شورای اسلامی قرار داده‌اند و امیدواریم این ریل خارج شده از مسیر به مسیر خودش بازگردد.
وی افزود: متولی اجرای این مصوبات دستگاه اجرایی دولت خواهد بود. مصوبات ۹ ماده‌ای تلاشی است که در مجلس نهم دنبال کردیم و به دنبال اجرای همان مصوبات هستیم.
مقتدایی خاطر نشان کرد: آنچه کم داریم عزم ملی در دولت برای حل مشکل زاینده‌رود است. من قبل از این رخدادها نامه‌ای به رئیس جمهور نوشتم که سفری به استان اصفهان داشته باشند و همچنان بر دعوت خودم مصّر هستم، چون حضور ایشان و تشکیل شورای عالی آب بسیار راهگشا خواهد بود.
دکتر مهدی طغیانی نماینده دیگر مردم شهید پرور اصفهان در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در اثر حکمرانی از هم گسیخته و غلط در مدیریت منابع آب در زاینده‌رود، یک رودخانه دایمی که به ندرت خشک می‌شد، در یک سال گذشته، ۱۰ روز جریان آب داشته است.
وی افزود: بخشی از وضعیت کنونی ناشی از مسیر غلط طی شده است که نباید دوباره همان مسیر را طی کنیم. از ابتدا تا انتهای مسیر زاینده‌رود باید همه چیز شفاف شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ادامه داد: جلساتی با مدیران آب منطقه‌ای برگزار کرده‌ایم که برای آنها نیز هیچ چیز شفاف نیست، این در حالی است که در عصر تکنولوژی هیچ کدام از ابزارها را استفاده نمی‌کنیم و باید در این راستا گامی برداشته شود.
وی با تاکید براینکه قانون دسترسی آزادانه به اطلاعات وجود دارد و طبق این قانون داده‌ها باید منتشر شود، اظهار کرد: باید مشخص شود که در هر بخش چقدر آب توسط چه گروهی برداشت می‌شود.
نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: ماده ۱۳ تا ۱۷ قانون دسترسی آزاد به اطلاعات گفته حق ندارید به بهانه امنیتی کردن مسائل، اطلاعات و شفافیت را از مردم محروم کنید.
طغیانی گفت: عده‌ای از کارشناسان می‌گویند فرونشست، برخی دیگر می‌گویند نگویید فرونشست، چون مردم به دلهره می‌افتند، اما واقعیت این است که مردم باید حقیقت را بدانند.
وی با بیان اینکه حق دانشگاه است که مسائل را نقد کند، تصریح کرد: می‌گویند امسال خشکسالی است و باید برنامه‌ریزی کنیم، آن وقت به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که محیط‌زیست و کشاورزی اصفهان هیچ سهمی ندارد، اما در عوض صنعت و ... قبل از اصفهان محاسبه می‌شوند.
نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و به طور کلی هر دستگاهی برای خودش یک کاری می‌کنند که این امر مدیریت پراکنده است، گفت: در دهه هشتاد قانون استانی هیچ کدام پاسخگو نبودند که یکی از ثمرات آن ۵۰ هزار هکتار بارگذاری در بالادست زاینده‌رود بود.
وی ادامه داد: حوضه آبریز به‌صورت حوضه‌ای مدیریت نمی‌شود و بعد از تدوین قانون اصفهان و شهرستان‌های مربوطه یک دفعه در بودجه ۹۹ بارگذاری جدید در وزارت نیرو اضافه می‌شود، در حالیکه در خود وزارت نیرو خبر ندارند و می‌گویند با آن مخالف هستیم.
طغیانی اضافه کرد: جهاد کشاورزی طرح آبخیزداری اجرا می‌کند، اما در کدام طرح آبخیزداری هزار و ۲۲۰ سد بتنی و بند و آب بند در سرشاخه زاینده‌رود احداث می‌شود؟ به همین دلیل زاینده‌رودی که زایش می‌کرده، روز به روز در حال خشکی بیشتر است.
وی اظهار کرد: مصوبات هیئت وزیران برای سازگاری با کم آبی نتوانسته همکاری ایجاد کند. عدالت نیست که امروز حقابه‌داران پایین جلگه از گرسنگی بمیرند.
به گفته طغیانی، زاینده‌رود می‌تواند احیا شود، اما نه با این رژیم غذایی، بلکه با این رژیم غذایی بیمار و نابود می‌شود و تا این سبک مدیریت اصلاح نشود، زاینده‌رود جان دوباره نمی‌گیرد.
دکتر رسول رکنی زاده رکنی‌زاده رییس کنسرسیوم مراکز علمی پژوهشی استان اصفهان و معاون پژوهش و فناوری دانشگاه اصفهان اظهار داشت: سرمایه گذاری در حوزه تحقیقات علمی ثمربخش ترین سرمایه گذاری در رفع معضلات و تحریم هاست.
عنوان کرد: سعی ما بر این است که نقش خود را در جهت احیای زاینده رود ایفا کنیم و از یک جا به بعد انتظار داریم بخش های حکمرانی از این ظرفیت استفاده و با سرمایه گذاری های حرفه ای معضلات را برطرف کنند.
وی سرمایه گذاری در حوزه تحقیقات علمی را ثمربخش ترین بخش سرمایه گذاری در رفع معضلات و تحریم ها دانست و تاکید کرد: در کشورهای مختلف در زمان بحران بودجه مراکز علمی افزایش پیدا می کند چون در این نهادها اتفاقات جدی می افتد و تحول آفرینی رخ می دهد.
دکتر رکنی زاده موضوع زاینده رود را نیازمند سرمایه گذاری حرفه ای دانست و افزود: موضوع زاینده رود نیازمند سرمایه گذاری حرفه ای است نه سرمایه گذاری که یک بودجه ای در یک بخشی هزینه شود بلکه ما نیازمند تعریف پروژه های نتیجه بخش هستیم.
وی ادامه داد: تحقیقات در سال های گذشته به طور وسیع صورت گرفته و مساله امروز برنامه های اقدام مدیریتی است و باید مسائل فرهنگی سیاسی اجتماعی و ... و نحوه تعامل آن تدوین شود و متاسفانه هنوز از دانشگاه ها خواسته نشده که در این زمینه کاری انجام دهند.
وی افزود: همیشه بحران را بد ندانید، کشورهای شبیه ما وقتی بحران اتفاق بیفتد توجه به سمت کارهایی انجام می‌شود مثل زمانی که کرونا آمد حوزه هایی که به فراموشی سپرده شده بودند و اساسی بودند دیده شدند.
ایشان خاطر نشان کرد: مدیران ما مدیران دوران بحران هستند یعنی در بحران ها توجه خود را به مسایل اصلی و اساسی جلب می‌کنند بر این اساس بحران خشکی زاینده رود نظر مدیران ما را به سمت تحقیقات حرفه ای جلب می‌کند و این معضل راهی جز تحقیقات حرفه ای ندارد.
شایان ذکر است در این نشست ، دکتر سید ابوالفضل مسعودیان عضو هیات علمی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه اصفهان نیز تصریح نمود: تغییر اقلیم یک واقعیت در مقیاس جهانی است که در کشور ما ایران و در حوضه گاوخونی شدید تر از همه جا است.
وی افزود: میلیاردها اندازه گیری توسط ماهواره ها و ایستگاه های هواشناسی از مستندات بنده است. حوضه گاوخونی از ۲۱ حوضه کوچکتر تشکیل شده است. ما به لحاظ ارتفاعی از ایران مرتفع تر هستیم بر این اساس از رطوبت کمتر و گرمای بیشتری رنج می‌بریم. ۶۶ درصد از مساحت این حوضه زمین غیر قابل استفاده است.دمای محیط حوضه گاوخونی در هنگام روز بسیار پر حرارت است. وضعیت پوشش گیاهی صرفا در مسیر زاینده رود است و مرگ زاینده رود یعنی مرگ حیات در کل حوضه آبی است.اگر کل آبی که در جو حوضه وجود دارد را فشرده کنیم یک سانتی متر آب به ما می‌دهد یعنی در محلی زندگی می‌کنیم که در جو آن نیز آب نیست.در حوضه گاوخونی حداکثر ۱۲۰ روز در بهترین نقطه حوضه آبریز داریم و ۸۰ درصد از حوضه ما ۱۵ روز و کمتر از آن و فقط ۲۰ درصد از حوضه بیش از ۱۵ روز پوشش برفی دارد.متوسط بارندگی ۱۶۰ میلیمتر است که متوسط بارندگی ایران ۲۰۰ میلیمتر است.۹۸ درصد بارندگی حوضه گاوخونی زیر ۱۰ میلیمتر و فقط ۲ درصد آن بالای ۱۰ میلیمتر است بر این اساس این باران باعث افزایش رطوبت خاک و تغذیه منابع زیرزمینی نخواهد شد و عمده ی بارندگی تبخیر خواهد شد.
وی اظهار داشت: بررسی ۲۰ ساله نشان می‌دهد سالی ۳ روز از روزهای برفی ما کاهش پیدا می‌کند و در اثر آن جذب انرژی بیشتر شده و دما به مرور افزایش پیدا می‌کند در نتیجه اطراف سد گرمتر شده و با تبخیر بیشتری مواجه خواهیم شد.
تغییرات اقلیمی یک واقعیت مهمی است که اتفاق افتاده اما مقصر این وضع آبی تغییر اقلیم نیست بلکه مدیریت مصرف می‌تواند ما را نجات دهد چراکه بارگذاری های ایجاد شده از توان طبیعی حوضه خارج است و باید این روند اصلاح شود.۱۷ سال پیش تحقیقاتی را انجام و منتشر کردیم و اوضاع امروز را بر اساس مستندات علمی پیش بینی کردیم اما متاسفانه دستگاه های اجرایی هیچ توجهی نکردند.
دکتر حمید امیری عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان و مدیر گروه پژوهشی آب و تصفیه پساب نیز اظهار داشت: پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان از سال ۹۲ در حوزه مختلف محیط زیستی مشغول فعالیت است.
دانشگاه اصفهان در فلات مرکزی می‌تواند نقش سازنده ای را در مباحث محیط زیستی ایفا کنند که طرح های پژوهشی بومی دانشگاهی در این سال‌ها یکی از کارهایی است که در حوزه آب انجام شده است.
وی با اشاره به نامه ای که در خصوص آب از نهاد ریاست جمهوری به دانشگاه اصفهان رسید اذعان کرد: از اول آذرماه با دعوت از متخصصان مرتبط در رشته های مختلف و تشکیل جلسات تخصصی، راهکارهای مختلفی را جمع آوری کرده ایم.
وی با بیان اینکه بعد از تشکیل جلسات جمع بندی نامه های به مراکز مرتبط انجام و اولویت بندی موارد صورت پذیرفت عنوان کرد در نهایت در قالب چالش ها عوامل راهبردها و راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت مدرکی تدوین شد.
بارگذاری بیش از حد و موارد مرتبط با بارگذاری از اولین چالش ها است و ظرفیت این حوضه آبریز به حدی نبوده که بارگذاری صورت گرفته است.
مدیریت یکپارچه و نگاه به ارزش واقعی آب از مسائل بعدی مورد توجه در این زمینه است.
میزان مصرف آب از ابی که پشت سد زاینده رود شرب و صنعت و کشاورزی مشخص شده اما متاسفانه صنعت با دو بخش دیگر تفکیک شده نیست و نمی‌توان سهم هر کدام از برداشت ها را جداگانه محاسبه کرد.
دو طرح انتقال آب به یزد و تامین آب از بهشت آباد در سال ۹۵ در نظر گرفته شده است. اطلاعاتی که از منابع مختلف دیگر وجود دارد متناقض متفاوت و پراکنده است.
عدم شفافیت و عدم آگاهی افراد دخیل در این حوزه از چالش های اساسی این موضوع است که باعث شده ما نتوانیم بهینه کردن مصرف آب را دنبال کنیم.عدم وجود عزم جدی و ملی برای حل معضل خشکی زاینده رود از چالش های جدی دیگر پیرامون این قضیه بوده است.
عواملی که منجر به این چالش ها شده اند توسعه صنایع آب بر در این حوزه و عدم توجه به آب مجازی عدم تضمین حقوق افرادی که مالکیت دارند عدم یکپارچه کردن مدیریت و دخالت های سیاسی عدم درک صحیح از نیازهای زیست محیطی و اصرار ادامه این روند از عوامل مهم محسوب می شود.راهبردهای وجود دارد که از دل چالش ها استخراج شده است.
یکپارچه شدن مدیریت، تعهد بر توسعه پایدار و مدیریت خوب، تدوین سیاست‌های جمعیتی، حساس شدن تصمیم گیران به آب مجازی، تصفیه فاضلاب و بازیافت، شفاف سازی حقوق مالکیت آب در این حوضه از راهکارهای اساسی و مهم است.
اصلاح الگوی کشت، حمایت از سرمایه گذاری در این زمینه، افزایش آگاهی، همفکری و همکاری بین استانی به جای تنش ها، گفتگوهای بر مبنای عقلانیت از نتایج این راهبردها خواهد بود.
اگر به حوزه بازیافت بهای بیشتری داده شود ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال بازدهی بیشتری خواهد داشت.
دکتر عباس حاتمی عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان نیز در این نشست اظهار داشت: یک شکاف ادراکی میان کشاورزان و کارگزاران در خصوص بحران آب وجود دارد که این تفاوت شکاف ادراکی باعث می‌شود یک نفر دچار انفعال شود و طرف دیگر شورش می‌کند.
وی موضوع ثبات سیاسی در حکمرانی آب را مهم دانست و تصریح نمود: ماهیت جنبش اجتماعی در شهر حالت منحصر به فرد دارد و این جنبش یک استثنا در تاریخ معاصر ایران است چراکه جنبشی پایدار که در شرق اصفهان دو دهه پایدار بوده و در یک مکان خاص متمرکز بوده در تاریخ معاصر وجود ندارد.وی با بیان اینکه گسترده ترین جنبش صنفی دهقانی در شهر اتفاق افتاده اظهار داشت: این جنبش از تمام ابزارهای ممکن مثل رسانه، یا شکستن لوله آب استفاده می‌کند و با استفاده از شبکه اجتماعی گسترش پیدا کرده است.
دکتر حاتمی افزود: ما در ۳۱ استان کشور بدترین نگرش را پیرامون فقر و اعتیاد و بیکاری داریم.
تمامی اینها به ما یک نکته را می‌رساند که در فضایی گام بر میداریم که اعتماد سیاسی بسیار پایین است و مردم منتظر هستند مجرای پیدا کنند که مخالفت خود را نشان دهند این به ما می گوید که اگر بحران آب را حل نکنید سایر اجتماعات و اعتراضات در این کانال تجمیع شده و یک یکباره بروز پیدا می‌کند و چون ما خشمگین ترین مردم کشور را به لحاظ آمار داریم بحران آب ۲۵ درصد در افزایش این خشم تاثیر داشته است.
در حوزه آب پژوهش دیگری نیاز نیست اصل بحث حوزه اجراست بر این اساس بدانید حوزه پژوهش مساله ما نیست و ما باید با گذر از حکمرانی مسأله آب به حکمرانی مشارکتی تغییر دهیم.
حل بحران آب را باید در یک مشارکت اجتماعی جویا شویم و نیاز به یک ائتلاف اجتماعی وجود دارد که وجود این کنسرسیوم به این دلیل است و کشاورزان و کارگزاران نیز باید در آن شرکت کنند.